با ظهور ترک در «دژ اروپا»، تجمع بیش از ده هزار پناهجو در ترکیه پشت گذرگاه‌های مرزی یونان یک بار دیگر به بازیچه یک بازی ژئوپولتیک تبدیل شده است.

پس از آن که ترکیه مرز زمینی خود را با یونان در روز شنبه باز کرد، به استفاده از پناهجویان به عنوان ابزار تسلیحاتی متهم شد. این اقدام در تنافض با توافقی است که این کشور در سال ۲۰۱۶ با اتحادیه اروپا امضا کرد و به موجب آن توافق کرد که در ازای شش میلیارد دلار، از موج پناهجویان به اتحادیه اروپا جلوگیری کند. 

شامگاه شنبه، مقامات یونانی از ورود ۹۸۷۷ نفر شامل شهروندان کشورهای درگیر جنگ مانند سوریه، افغانستان، لیبی و سومالی به این کشور جلوگیری کردند. اعزام نیروهای نظامی برای به عقب راندن این جویندگان زندگی بهتر در اروپا، منجر به وقوع درگیری و خشونت و استفاده از گاز اشک آور و نارنجک‌ تولیدکننده صدا در فاصله بین مرز ترکیه و یونان شد. روز دوشنبه، یک پسر چهار ساله بر اثر غرق شدن قایق حامل پناهجویان در ساحل جزیره لس‌بوس یونان جانش را از دست داد. 

همه اینها برای اروپا به چه معنایی است؟ با انتشار گزارش‌هایی مبنی بر تلاش ده هزار پناهجو برای ورود به یونان و بلغارستان، رهبران اتحادیه اروپا بدون شک دچار دلهره شده‌اند. این نگرانی الزاما از خود پناهجویان نیست، بلکه از این است که خبر تجمع شمار بزرگی از پناهجویان در پشت دروازه‌های اروپا، نعمتی برای جناح راست افراطی خواهد بود. چشم‌انداز یک «بحران پناهجویان» دیگر، مشابه سال ۲۰۱۵، هدیه‌ای برای پروپاگاندای احساسات عوام‌فریبانه است. روز دوشنبه، متئو سالوینی رهبر حزب راست افراطی لگا در ایتالیا در توییتی نوشت:‌ «کمی پیشتر، اردوغان تهدید به فرستادن میلیونها مهاجر کرده بود، جنون، یادتان می‌آید؟» با انتخابات محلی فرانسه و انتخابات منطقه‌ای آلمان و استرالیا در ماه مارس، ریسک‌های بحران فعلی، هیزم به آتش راست‌گرایان افراطی می‌ریزد. 

 عصر یکشنبه، یونان اعلام کرد که قانون پناهندگی اتحادیه اروپا را برای یک ماه تعلیق می‌کند تا تمامی کسانی که قصد ورود غیرقانونی دارند به ترکیه بازگرداند. پاسخ یونان نه‌تنها قابل توجیه نیست، بلکه از سوی قوانین پناهندگی اتحادیه اروپا ممنوع است. به طور خاص، این تمهیدات خطر نقض قانون عدم بازگرداندن پناهجویان را به دنبال دارد، یا تضمین عدم بازگشت به کشوری که فرد در آن در خطر تعقیب است. تنش‌ها در حال افزایش است:‌ پاسخ یونان از جمله این اتهام که ترکیه خود به «یک کشور قاچاقچی» تبدیل شده، شاهدی است بر استیصال آن. 

 تاثیر تصمیم ترکیه به بازکردن مرزهایش، بر مناسبات ترکیه و اتحادیه اروپا چیست؟ رجب طیب اردوغان، رئیسجمهور ترکیه از ناکامی اتحادیه اروپا در انجام سهم خود در کمک به ترکیه و اسکان سه میلیون و ۶۰۰ هزار پناهجوی سوریه‌ای خشمگین است. 

همزمان، اردوغان به دنبال حمایت بیشتر اتحادیه اروپا در شمال سوریه است. یعنی جایی که ترکیه عملیاتی را علیه نیروهای سوریه و روسیه تحت هدایت بشار اسد، به راه انداخته است. اردوغان در واکنش به آنچه که وعده‌های توخالی اتحادیه اروپا خوانده و برای آن که جدی گرفته شود، دست روی نقطه ضعف اروپا گذاشته:‌ مرزهایش. 

 آیا اردوغان در تازه‌ترین تلاش خود برای جلب توجه اتحادیه اروپا، پل‌های پشت سرش را خراب کرده است؟ رئیسجمهور ترکیه شاید خیلی زیاده‌روی کرده و تمایل رهبران اتحادیه اروپا برای مذاکره دوباره برای توافقی دیگر با ترکیه را کاهش داده باشد. این که اروپا بیشتر به جنگ سوریه کشیده شود، در‌ آینده معلوم خواهد شد. همچنین این که آیا این وضع موجب بروز بحران دیگری خواهد شد و این که این بحران حقوق سیاسی اروپا را تا کجا سوق خواهد داد، مشخص نیست. نتیجه هر آنچه که باشد، پیامدهای انسانی ماجرا باید مورد توجه قرار گیرد. 

اروپا از یافتن پاسخ انسانی برای بحران پناهجویان بازمانده است. توافق‌های (مارکو) مینیتی وزیر کشور ایتالیا با لیبی در سال ۲۰۱۷، شاید موج پناهجویان در سرتاسر حوزه مدیترانه را تا ۸۵ درصد کاهش داده باشد، اما نگرانی‌های بی‌شمار حقوق بشری را موجب شد (هزاران پناهجوی آسیب‌پذیر و ضعیف در بازداشتگاه‌های لیبی اسیر شده‌اند). حال، هزاران انسان درمانده، امیدوارانه خود را به دروازه‌های «دژ اروپا» رسانده‌اند تا با خشونت مواجه شوند و امیدشان فرو بریزد. 

امید می‌تواند شکننده باشد؛ ترکیه شاید به زحمت زیادی افتاده باشد، اما کار اردوغان در اهرم قرار دادن پناهجویان برای پیچاندن دست اروپا، نادرست است. جامعه بین‌الملل باید استفاده رئیس جمهور ترکیه از پناهجویان به عنوان وجه‌المصالحه در شطرنج ژئوپولتیک بزرگ خود را محکوم کند.